Oefenen voor een andere tijd is een complex thema. Het is om te beginnen maar de vraag of er een andere tijd aanbreekt. Velen weten of geloven dat onze huidige malaise van voorbijgaande aard is of zal zijn. Over enige tijd trekt 'de economie' aan, gaan we met z'n allen weer meer consumeren, ontstaan er nieuwe banen, hebben we een iets dikker gevulde portemonnee en het vliegwieleffect zorgt ervoor dat we in 2015 met ons allen verbaasd terugkijken op die treurige jaren van 2008 tot 2014. Wie weet?
Een andere tijd!
Aan de andere kant zijn er waarschijnlijk veel meer mensen die weten of geloven dat de problemen waarmee we nu als samenleving zitten opgescheept niet van voorbijgaande aard zijn. Integendeel: het 'oude model' is op. Er is een andere maatschappij aan het ontstaan. Niemand kan precies uitleggen hoe die andere tijd er uit zal zien, maar dat die af zal wijken van het model dat we kenden tot pakweg 2008, weten, beter voelen ze aan. En zij weten en hopen dat die andere tijd op een bepaalde manier ook 'beter' zal zijn dan het uitgeleefde systeem waarin we nu nog 'ronddwalen'.
Doe iets! - Go, make something happen
En in die grote groep zijn er her en der mensen die - om het met het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken te noemen - aan het oefenen zijn. Die niet langer passief aan de kant willen blijven staan. Mopperend. Afgevend op 'de regering', 'die zakkenvullers', 'achterlijke konijnen' enzovoorts. Nee, die handelen naar de boektitel van die Franse diplomaat: Doe er iets aan!
Een ander motto zou kunnen zijn: Go, make something happen. De lijfspreuk van de Amerikaan Seth Godin. Die al weer jaren geleden een boek-"je" schreef over TRIBES, stammetjes. Zoek gelijkgestemde zielen, vorm een groep, werp je op als leider en ga iets doen. Samen.
De weg kwijt?
Ook voelen zij aan dat het heil niet van boven zal komen. Regeringen, bedrijven, organisaties hebben de afgelopen jaren te veel krediet verloren. Minister-president Mark Rutte beloofde in verkiezingstijd iedereen duizend euro netto en wordt sindsdien door velen niet meer serieus genomen.Albert Heyn bezoedelt zijn positieve imago door zijn goedkopere producten te realiseren over de rug van toeleveranciers. Alle marketing boys en girls kunnen echter niet langer verhullen dat het bij AH - tegen de tijdeest in - nog steeds om de zwarte cijfers onder de streep gaat en dat alle beleden People Planet Profit-doelen slechts praatjes zijn.
Opmerkelijk dat regering noch parlementsleden amper bezig zijn met dit onderwerp. Het gaat weer over koopkrachtplaatjes, korten op pensioenen, voldoen aan de Europese regels enzovoorts. En het nieuwe element dat de regering inbracht in het debat - de participatie maatschappij - wordt om verkeerde redenen naar voren geschoven. Het moet geld op leveren. Het had een mooie oproep aan ons allen kunnen zijn om te gaan oefenen. Maar nu voelt iedereen op zijn of haar klompen aan dat het alleen maar is bedoeld om onze welvaartsstaat nog meer uit te kleden. Of zoals trendpsycholoog Tom Kniesmeijer recent twitterde:
Grootste verschil tussen Troon- & #TrendRede? Wij zeggen dat mensen steeds meer zelf doen, de regering dat we meer moeten doen.
In Den Haag heeft niemand het over de snelheid waarmee wetenschap en technologie nieuwe dingen op ons afvuren. Zaken die grote impact gaan krijgen op onze samenleving. Niemand heeft het in Den Haag over de komst van zelflerende robots. Die veel werk overbodig zullen maken. Doorbraken in de medische wereld waardoor we gemiddeld nog veel ouder zullen worden. Een samenleving waar in de toekomst voor veel mensen geen betaalde banen meer in het verschiet liggen. Niemand start het debat op over een herverdeling van inkomen. Het invoeren van een soort basisinkomen. Vele miljarden euro's vrijspelen door gigantische bureaucratische molochs- die onder meer mensen achter de vodden zitten die geen betaalde baan (meer) kunnen krijgen - domweg af te breken. Een minder wantrouwende overheid. Kinderen niet langer opleiden voor een bepaalde baan, maar klaarstomen voor het leven. Of een debat voeren over Hoeveel is genoeg?
Zeven sprekers, veel aspecten
De komende maanden spreken zeven personen over aspecten van dit brede thema. Iedereen die kans ziet alle bijeenkomsten bij te wonen zal ervaren dat het inderdaad een breed thema is. Anderzijds staan de meeste bijeenkomsten op zichzelf; wordt tijdens zo'n lezing een bepaald onderdeel behandeld dat alleen voor iemand interessant is die meer wil weten over pater Jan van Kilsdonk of dé komst van (zelflerende) robots. Anderzijds is het niet verkeerd om u zelf een jaar lang in deze materie onder te dompelen. Waarschijnlijk worden we allemaal oefenaars. Voor een andere tijd.
Hieronder worden alle sprekers en onderwerpen naar voren gehaald.
Alhoewel er deskundigen zijn die stellen dat er de laatste jaren verrassend weinig écht fundamentele ontdekkingen zijn gedaan, zal bijna iedereen die een beetje rondkijkt instemmen met de opmerking dat veranderingen en 'nieuwe dingen' de laatste jaren steeds sneller op ons afkomen. En het tempo blijft toenemen. Onze 21e eeuw lijkt op een bepaalde manier op de 19e eeuw. Een eeuw waarin voor de meeste mensen op bijna alle terreinen van het leven erg grote veranderingen werden gerealiseerd. Vervoer, werk, wonen, gezondheid, opleiding. Alles veranderde. Maarten van Rossem noemde het in 'zijn' Maarten onlangs (nummer 5/2015) de 'wonderbaarlijkste' eeuw uit de hele menselijke geschiedenis. Zelden werden mensen met zoveel veranderingen geconfronteerd. Meer als nu, in de 21 eeuw. Hij heeft een punt.
Ook schetst hij heel duidelijk dat het leven voor veel mensen in die 19e eeuw geen pretje was. En dat had niet alleen te maken met het ontbreken van een toilet of een douche. Nee, veel 'eenvoudige' mensen leefden een redelijk miserabel leven. Werden niet oud, en waren vooral in de tweede helft van de 19e eeuw het slachtoffer van sociale wantoestanden.
Op zijn sterfbed waarschuwde een andere historicus ons voor het gevaar dat we in de 21e eeuw zouden terugzakken naar 19e eeuwse toestanden. Deze Tony Judt stipt dit in zijn 2010 verschenen Het land is moe aan.
Auke van der Woud – 19e eeuw revisited?
Van der Woud, historicus en schrijver van prachtige boeken over de 19e eeuw, gaat in op overeenkomsten en verschillen tussen die tijd en onze, snel veranderende 21e eeuw.
Zondag 20 oktober 2013 – 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss
Sinds enige jaren zet Tom Kniesmeijer zichzelf neer als trendpscyholoog. Een mooi woord. En het klopt ook wel. Hij adviseert uiteenlopende bedrijven en instellingen over 'de toekomst'. Welke trends ziet hij op ons afkomen en hoe zouden zij zich daartoe kunnen verhouden. Al weer vier jaar geleden verwoordde hij in het boek Seizoenen van de tijdgeest dat onze samenleving periodes van vijf tot zeven jaar kent die qua 'sfeer' hetzelfde karakter hebben: optimistisch, negatief, afwachtend, angstig of hoopvol. Hij vergelijkt zo'n reeks aaneensluitende jaren met seizoenen. Die elkaar ook opvolgen. Dus komt na een lente een zomerperiode van 5 tot 7 jaar; waarna de herfst begint. In 2009 constateerde hij terecht dat we aan het eind van de jaren nul in een winter zaten. Maar hij kondigde toen (in 2009) een lente aan. Hij zag - rasoptimist die hij is - al lentesignalen. Dat zag hij echter verkeerd. Kort daarna viel Balkenende IV en kwam Rutte I, met als gedoogpartner de PVV. En werd meer en meer duidelijk dat die bankencrisis tóch meer impact had op het normale leven als velen dachten.
In 2012 kondigden de dames en heren in de TrendeRede 2012 'de Burger van Stavast aan'. Een man of vrouw die ergens voor gaat staan. Die tot de conclusie komen dat er 'iets' anders moet gebeuren. Niet meer op anderen willen wachten. Nu ruim twee jaar later zien we dit soort mensen overal om ons heen. En benoemen we dat binnen de Noord Oost Brabantse Bibliotheken als Oefenen voor een andere tijd.
Tom Kniesmeijer heeft ons in de regio Noord Oost Brabant in de gaten, want we worden door hem in de TrendRede 2014 opgevoerd:
Bibliotheken in Brabant zijn ondertussen een lezersprogramma begonnen dat ‘oefenen voor een andere tijd’ heet. Een passende titel.En in de slotalinea staat het volgende:
Ons land heeft een bloeiende economie, onwaarschijnlijk veel slimme mensen en een fantastische infrastructuur. Overal in Nederland ontstaan verrassende dwars - verbindingen en nieuwe ecosystemen. De stroom verbreedt zich. Een stuwmeer aan innovaties wacht op doorbraak. Mensen zijn aan het oefenen, ze bereiden zich voor op een nieuwe tijd, vanuit hun eigen energiebron.Genoeg reden om Tom Kniesmeijer uit te nodigen. Hij spreekt op donderdag 31 oktober 2013 in de bibliotheek Veghel over 'zijn' TrendRede en het jaarthema.
Klik hier voor meer info
Henny van der Pluijm
De meest onbekende naam in het rijtje sprekers is Henny van der Pluijm. Toch komt hij met een zeer opmerkelijk standpunt. Dat opgesloten zit in de titel van zijn dit voorjaar verschenen boek 'Rechten en plichten voor robots'. Als psycholoog loopt hij ruim dertig jaar rond in de ICT-wereld en weet vanuit die achtergrond dat we in het Westen aan de vooravond staan van de massale komst van zelflerende robots. Geen grasmaaiers, lassers of stofzuigers. Nee, er komen op korte termijnen in de meest uiteenlopende sectoren 'apparaten' die zelflerend zijn. Robots die ingereld worden voor en bepaalde omgeving, daarin geplaatst worden en op basis van opgedane 'ervaringen' of 'impulsen' in staat zijn zichzelf bij te sturen. Het klinkt futuristisch, neigt naar science fiction, maar 'ze' komen er aan.
Toevallig is de VPRO dit najaar begonnen met het uitzenden van een Zweedse tv-serie over een samenleving waarin dit soort Real humans voorkomen. En daarin wordt maar al te duidelijk dat dit soort wezens ons allen dwingen na te denken over ethische, morele, politieke en sociale aspecten. Henny van der Pluijm bepleit dat we NU (nu het nog kan) na gaan denken over het aanpassen van onze wetgeving (ondertitel: Burger ze in nu het nog kan!). Want binnen no time zullen (uiteindelijk) rechters zich moeten uitspreken over 'dingen' die die robots (verkeerd) doen. En dan komt meteen vragen om de hoek als: wie is verantwoordelijk, wie moet er bestraft worden, hoe.
In een ander boek over dit onderwerp, van Marcel Heerink, wordt dit onvoorstelbare als volgt gebracht:
Het gaat gebeuren, mensen. U vroeg zich af waar die robots bleven, nou, u zult het weten. Alle mogelijkheden van robots stijgen in een tempo dat vergelijkbaar is met de stijging van het aantal MB's van een USB-stick in de afgelopen jaren. Dat betekent niet dat we praten over tien jaar of vijf jaar, maar over drie jaar. Dan domineren robots onze samenleving.
Ach, het ging met computers ook ineens heel snel. En ook met internet. En uiteindelijk met mobiele telefoons. En tablets. Hoeveel tablets zag u drie jaar geleden om u heen? En nu?
Dus waarom niet?
Kortom, zet u schrap. (pagina 81)Henny van der Pluijm – Rechten en plichten voor robots
Er blijken echt zelflerende robots aan te komen. Volgens psycholoog en informaticus Van der Pluijm wordt het tijd om ons dat te realiseren en na te denken over de implicaties.
Zondag 17 november 2013 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss
Alex Verburg
Schrijver Alex Verburg sprak ruim zestig uur met pater Jan van Kilsdonk (1917-2008). Enkele jaren voordat hij stierf. De weerslag van die gesprekken kwam terecht in het begin 2013 verschenen boek Pater van Kilsdonk : raadsman in delicate zaken. Aangezien Jan van Kilsdonk in de plaats Zeeland (in Noord Brabant) is geboren sprak Alex Verburg op uitnodiging van de bibliotheek op 25 april in Zeeland. Een memorabele avond. Aanwezig waren velen die hem nog als kind hadden gekend.
Alex Verburg slaagde er in velen te ontroeren. Dat had te maken met een mix van de woorden van Van Kilsdonk en de manier waarop Alex Verburg die fragmenten aan elkaar praatte en voorlas.
Pater Jan van Kilsdonk verhuisde samen met zijn vader en broers van Zeeland naar Oijen. Die plaats verliet hij na de middelbare school. Ging naar het seminarium en kwam uiteindelijk in Amsterdam terecht. Binnen de katholieke kerk werd hij voor de machthebbers een pain in the ass. Zeer kritisch. Deed dingen die bisschoppen en de curie in Rome niet zagen zitten. Hij kwam op voor mensen aan de zelfkant van de samenleving. Een volstrekt unieke man, die handelde vanuit hoogstaande morele principes. Ging niet voor eigen glorie en faam. Integendeel. Door zijn deemoedige opstelling veroverde hij vele harten.
Anno 2013 zou je kunnen zeggen dat Jan van Kilsdonk een 'kantelaar' was. In zijn tijd. Binnen de katholieke geloofsgemeenschap. Die voor bepaalde waarden stond en die voor anderen 'voorleefde'. Het woord 'kantelaar' is afkomstig van de Rotterdamse hoogleraar transistiekunde Jan Rotmans. Die in april van dit jaar in Tegenlicht opmerkte dat hij met 'vijf kantelaars' in Nederland een (ongekende) transitie op gang zou kunnen brengen.Alex Verburg hebben we gevraagd of hij in december 2013 in een lezing aan wil geven wat Jan van Kilsdonk zo uniek maakte en hoe hij in onze huidige tijd zou hebben gestaan, gedacht en gehandeld. Aangezien dat niet meer kan, want hij is er niet meer, hebben we Alex Verburg gevraagd een tiental deugden in zijn verhaal mee te nemen. Deugden die door de Engelse filosoof Alain de Botton in februari van dit jaar zijn voorgesteld. In Ten virtues for the modern age doet hij een voorstel. Welke deugden doen er in deze tijd toe. Onze tijd. Vol onzekerheid. Grote veranderingen. Dat zijn - evident - andere deugden als in de jaren vijftig (deemoed, gehoorzaamheid) of de jaren zestig/zeventig (opkomen voor je zelf, vrijheid).
Alex Verburg – Pater Van Kilsdonk als kantelaar
Pater Van Kilsdonk was een ‘kantelaar’ binnen de katholieke kerk. Zijn biograaf, Verburg, zal ingaan op deugden en waarden van waaruit de pater handelde. Relevante deugden voor nu?
Zondag 15 december 2013 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss
Marli HuijerIedereen die oefent weet dat dit alleen zinvol is als je volhoudt. Doorzettingsvermogen hebt. Je de kracht hebt om door te zetten. Discipline. Toevallig verschijnt in oktober van dit jaar een boek met deze titel. En de ondertitel maakt duidelijk dat de schrijfster van dit boek, filosoof Marli Huijer, uitgenodigd moest worden om in Oss te komen spreken: Overleven in overvloed.
In westerse samenlevingen heerst een overvloed aan voedsel, drank, consumptieartikelen, belevenissen en keuzemogelijkheden. Paradoxaal genoeg vraagt dat meer dan ooit om discipline. En juist daarvoor zijn we huiverig. We willen vrij en ongehoorzaam kunnen zijn. In Discipline beschrijft filosoof Marli Huijer de gevolgen van de in de jaren zestig ingezette de-disciplinering. Wij moeten opnieuw nadenken over die verfoeide discipline. Een zoektocht naar een keurslijf dat onze vrijheid juist vergroot.
Marli Huijer past perfect in deze reeks. Té meer daar een paar jaar eerder verschenen boek (Ritme : op zoek naar een terugkerende tijd) daar ook mee te maken heeft. De redactie van het Psychologie Magazine had dit ook in de gaten en vroeg haar voor het septembernummer om een hoofdstuk uit haar nieuwe boek tot een artikel om te werken. Klik hier voor een artikel over dit stuk, Grand Theft Auto 5, de komst van De Correspondent en andere zaken die hiermee samenhangen.
Marli Huijer – Discipline : overleven in overvloed
In onze tijd van overvloed is het moeilijk alle verleidingen te weerstaan. Filosoof Marli Huijer bepleit dat we in ons leven meer ritme en discipline inbouwen.
Zondag 19 januari 2014 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss
Christien Brinkgreve
In 2012 verscheen van deze socioloog Het verlangen naar gezag : over vrijheid, gelijkheid en verlies van houvast. In dit prettig en vlot geschreven boek worden veel zaken aangesneden die te maken hebben met het dilemma dat 'we' als mens aan de ene kant vrij willen zijn (om te doen en laten wat we willen), maar dat we er aan de andere kant steeds vaker tegenaan lopen dat in dit land veel gezagsdragers (mensen én instituten) niet meer in staat zijn op te treden als het nodig is.
Kort door de bocht geformuleerd staan té veel mensen op het standpunt dat er aan henzelf weinig tot niets mankeert, maar dat gezagsdragers op verschillende terreinen des levens op moeten treden tegen 'de ander', die overduidelijk niet correct door het leven gaat.
Toen Christien Brinkgreve instemde om in Oss een lezing te verzorgen gaf ze aan dat er in 2014 een nieuw boek zal verschijnen, waarin ze voortborduurt op dit thema en Het verlangen naar gezag.
Christien Brinkgreve – Het verlangen naar gezag
Sociologe Christien Brinkgreve gaat op zoek naar vormen van gezag die beter werken in de veranderende verhoudingen. Want bevrijding zonder houvast geeft weinig meer dan leegte.
Zondag 16 februari 2014 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss
Henk van TuinenAf en toe verschijnen boeken waarin een groots idee wordt neergezet. Zo groot dat de meeste mensen het al snel wegwuiven. "Dát is niet haalbaar!" Of: "Hoe haalt hij het in zijn hoofd". Waarna overgegaan kan worden tot de orde van de dag. En is die lastige vlieg lekker dood gemept. Zoiets zou gemakkelijk kunnen gebeuren met het voorstel dat econoom Henk van Tuinen in zijn in oktober verschenen Ons land kan menselijker : naar een economie die de samenleving verbetert neerlegt.
Het idee dat Van Tuinen poneert heeft te maken met zijn kijk op de huidige samenleving. Die hij als econoom aan het einde van zijn carrière (hij is van 1946) in de eerste zes hoofdstukken ontvouwt. Hij is als econoom terecht gekomen in een bepaald (klein) kamp. Economen die tot het besef zijn gekomen dat de mens geen rationeel wezen is. Die inmiddels weten dat hersenonderzoekers en gedragspsychologen weten dat we als mens vooral gestuurd worden door onze impulsen, onbewuste, 'apenbrein', Systeem 1 of hoe je het ook wilt noemen. Een mens is geen homo economicus. Die altijd, overal dingen afweegt voor te handelen. Integendeel. Slechts heel af en toe denken we bewust na. Meestal handelen we impulsief, op 'ons gevoel'. En daar is an sich niets verkeerd aan. Alleen. Alleen constateert Henk van Tuinen terecht dat er in onze samenleving een kracht werkzaam is die daar op een gigantische manier misbruik van maakt. Hij doelt op de reclamebrancche. En in haar verlengde de marketing- en PR-'industrie' die ons doorlopend bestookt met 'boodschappen'. Doe dit! Koop dat! Onderneem dat! Ook stipt hij even kort de begrippen 'framing' en 'spin' aan. Het gaat om honderden miljarden euro's. Allemaal bedoeld om ons 'iets' te laten doen. Kopen, afnemen, ondernemen.
Voorbeeld: het is inmiddels volstrekt normaal geworden om een flesje drinkwater te kopen. Thuis of in een horecagelegenheid. Duur, dat wel. Maar wel een echte brand. Terwijl aan de andere kant (ook) bijna iedereen weet dat gewoon kraanwater net zo goed is. Sterker: dat je een dwaas bent om zo'n duur gebracht product af te nemen. Toch doen we het massaal.Dilemma: veel productiviteit, omzet, werkgelegenheid versus milieuschade, zinloze consumptie.
Of. Of de hoeveelheid boodschappen neemt de eerste jaren alleen maar toe. Voor- en tegenstanders van fleswater en kraanwater boksen tegen elkaar op. Reclames voor prachtige bolides versus de weelde om juist geen auto nodig te hebben. In praatprogramma's zitten alleen gasten die niets te verkopen hebben. Een saaie wereld? Een andere wereld.
Henk van Tuinen - Ons land kan menselijker
Deze econoom weet dat mensen geen rationele wezens zijn en van alle kanten bewerkt worden om 'iets' af te nemen. Hij doet voorstellen om Nederland menselijker te maken.
Zondag 16 maart 2014 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss
Een historicus vergelijkt onze jaren met een andere, dynamische tijd. Een psycholoog ziet overal oefenende mensen. Een andere psycholoog wil dat we na gaan denken over de komst van slimme robots. Een schrijver heeft het over deugden en waarden door een link te leggen met een inmiddels overleden 'kantelaar'. Een filosoof wenst ons discipline (en ritme) toe in een tijd van overvloed. Een sociologe houdt ons voor dat gezag tóch niet zo verkeerd is als vrijheidslievende burgers denken. En een econoom komt met een voorstel om ons land menselijker te maken. En bij alle verhalen moet u steeds voor ogen houden dat wij als mens ons tot die ontwikkelingen zullen moeten gaan verhouden. Noem het oefenen. Voor een andere tijd.
Hans van Duijnhoven
Geen opmerkingen:
Een reactie posten